تفاوت ما و آمریکا در تحریم‌ها
نبرد با یک حکمرانی دقیق و متعهد؛
🔹 فوکویاما در کتاب اخیرش یعنی «نظم و زوال سیاسی» در شرایطی صحبت از زوال بروکراسی و ماشین اجرای سیاست‌های آمریکا می‌کند که ملاک و میزانش کارآمدی بخش بازار، بیزینس و فناوری آمریکاست.
🔹 انصاف این است که در مقایسه با بسیاری از بروکراسی‌ها (غیر از الگوهای پیشرو مانند آلمان و ژاپن)، دولت ایالات متحده یک سروگردن دقیق‌تر و متعهدتر است و مقاومت در برابر چنین خصمی، نیازمند دقت و تعهد حکمرانی ایران است. اجازه دهید منظور از دقت و تعهد را با یک مثال اخیر بیان کنم.
🔹 یک ساعت بعد از سخنرانی ترامپ برای خروج از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، خزانه‌داری آمریکا سند مفصل و دقیقی از تحریم‌هایی که در ۹۰ روز و ۱۸۰ روز بعد کلید می‌خورد، ارائه کرد که حاکی از هفته‌ها تلاش کارشناسان دولت ایالات متحده برای آماده کردن اسناد پشتیبان سخنرانی ترامپ بود. از همان زمان رایزنی‌های غیررسمی و گسترده آمریکایی‌ها برای منصرف ساختن شرکای تجاری، مالی و ارزی ایران شروع شد، به نحوی که پیش از ۹۰ روز، سختی دسترسی ما به ارز و اعلام انصراف شرکت‌های خوروسازی و غیره شروع شد.
🔹 کاهش خرید نفت نیز چند هفته قبل از مهلت ۱۸۰ روزه آغاز شد. اگر هم کشورهایی به هر دلیل امکان پیروی از تحریم‌های نفتی در نیمه آبان را نداشتند، رسماً به آنها معافیت موقت داده شد تا حریم مصوبات آمریکا خدشه نبیند و قبح تمکین نکردن به قوانین آمریکا شکسته نشود (این درس مهمی برای حاکمیت قانون است).
🔹 پس از غروب ۱۸۰ امین روز و در اولین ساعت کاری ۵ نوامبر در غرب آمریکا (ساعت ۱۷ به وقت تهران در ۱۴ آبان ۱۳۹۷) اسناد جدید خزانه‌داری آمریکا حاوی صدها شرکت، نهاد و بانک تحریمی که وارد لیست SDN شده‌اند، روی سایت خزانه‌داری قرار گرفت. فهرستی که گرچه دو سه اشتباه دارد اما این حجم از اطلاعات ریز به تفکیک انواع برچسب (تگ) قانونی، از جدیت نظام حکمرانی آنها حکایت دارد. سیستمی که با اغراق می‌توان گفت مثل ساعت یا موتور، دقیق کار می‌کند و اگر شش ماه قبل وعده‌ای می‌دهد، در اولین ساعت کاری روز موعود به آن وفا می‌کند.
🔸 این روند را مقایسه فرمایید با اینکه رئیس جمهور محترم ما دقایقی بعد از خروج آمریکا از برجام در تلویزیون حاضر شد و چند هفته به اروپا فرصت داد تا با دیپلمات‌های ایرانی، برنامه تداوم منافع اقتصادی ایران از برجام را تدوین نمایند. بگذریم از اینکه چنانچه یک سوم این انرژی برای شرکای منطقه‌ای و آسیایی صرف می‌شد و اگر یک سوم دیگر نیز برای برنامه داخلی ضدتحریم هزینه می‌شد، احتمالا دستاورد، چشمگیرتر در پی داشت.
🔸 به هر حال وقتی به جای چند هفته، دوره ۱۸۰ روزه تحریم‌ها رو به پایان رفت و جز اظهارات دیپلماتیک مثبت، گام عملی جدی از اروپا محقق نشد، خبری منتشر شد که SPV یا کانال خاص ارتباط مالی ایران و اروپا، گرچه در مهلت ۱۸۰ روز آغاز به کار نمی‌کند اما به نحو نمادین پیش از ۱۴ آبان افتتاح خواهد شد. ۱۴ آبان هم گذشت، نه از افتتاح نمادین با اروپا و نه از شروع واقعی با روسیه و چین و ترکیه خبری نشد و البته کارگران مشغول کارند.
🔸 طی این شش ماه مجلس قانون دقیقی در نحوه مواجهه با تحریم‌ها تصویب نکرده و دولت نیز سندی همتراز اسناد تحریمی خزانه‌داری منتشر ننموده، تنها سازمان برنامه و بودجه به کمک دستگاه‌ها، ۱۲ برنامه مقابله با تحریم تدوین کرده که به صورت محرمانه نزد مقامات کشور باقی مانده است و مشخص نیست با چه درصدی از جدیت، تحقق می‌یابد یا تنها متن سیاهی روی کاغذ سپید باقی می‌ماند؟ شاید الان منظور از دقت و تعهد حکمرانی را بهتر دریافته باشید.
🔷 تصریح کنم که غرض از این نوشتار نه بزرگنمایی دشمن ملت یعنی آمریکاست و نه تضعیف روحیه دوستان داخلی و بدبینی در خصوص نتایج تحریم‌ها، بلکه توجه دادن به نقاط اصلاح است در لایه حکمرانی.
✅ واقعیت آن است که بهترین سیاست‌های پولی و تجاری و ارزی اگر در حکمرانی بی‌کیفیتی اتخاذ شود، اثربخشی نخواهد داشت. کیفیت حکمرانی بویژه در شرایط نبرد اقتصادی باید به گونه‌ای باشد که فعالان اقتصادی و جامعه، پیام جدی بودن، تعهد، قابل پیش‌بینی بودن، نفوذناپذیری و انضباط آهنین دریافت کنند. برای این هدف لازم است هر قانون یا تعهدی در لایه حکمرانی، اولا توام با کارشناسی دقیق و دوراندیشی پیشینی باشد و ثانیا زمانی که به صورت رسمی بیان یا تصویب شد، با قطعیت جامه عمل بپوشد.
🔹 ترکیب دوراندیشی نظری و قاطعیت عملی است که به کامیابی سیاست‌ها منجر می‌شود.
🔹 در مقابل تحریم‌کنندگانی که چون ساعت، دقیق و جدی کار می‌کنند، از دولت و مجلس توقع «برگرداندن حیثیت برباد رفته مصوبات» و «حاکمیت قانون» است، نه صرفا لفاظی جسورانه و شعار و لحن قاطعانه.